بازار پول و سرمایه در ایران

بازار پول و سرمایه در ایران

بازار پول و سرمایه در ایران امروزه از بخشهای حیاتی اقتصاد کشورهاست که با رشد و توسعه اقتصاد همواره این بازار جایگاه گسترده تر و مهمتری یافته است. این بازار و سرمایه همواره به شکل سازمان یافته تری در اقتصاد کشورها حضور دارد و نقش آن، در زمینه توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار میشود. با هدایت سرمایه ها و پس انداز مردم راه توسعه و ایجاد شغل و افزایش سطح رفاه عمومی را هموار میکند. در ایران به دلایل گوناگون از جمله اقتصاد نفتی، بازار سرمایه همواره ضعیف و ناتوان بوده است و تنها در سالهای اخیر است که توجه به آن افزایش یافته و با سیاست های اعمال شده شاهد رشد و توسعه آن از نظر فیزیکی و جذب سرمایه هستیم.

بازارهای مالی در ایران

بیان مسئله بازار پول و سرمایه در ایران از جمله مهمترین عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی، شکل گیری پس انداز و تجهیز آن به سمت سرمایه گذاری است. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان میدهد هر عاملی که بر الگوی درآمد و مصرف افراد در طول دوره زندگی تأثیر داشته باشد بر سطح پس انداز آنها و در نتیجه بر نرخ پس انداز و سرمایه گذاری ملی مؤثر خواهد بود.

رشد اقتصادی

نرخ رشد اقتصادی، درآمد سرانه، فرهنگ پس انداز، تورم، نقدینگی، نسبت شهرنشینی، ساختار سنی و جمعیت، نرخ بیکاری، میزان تحصیلات، رشد و توسعه بازارهای مالی، امنیت و ثبات سیاسی، قوانین حقوقی مستحکم، تربیت نیروی انسانی متخصص در جهت مدیریت منابع و بسیاری از عوامل دیگر هستند که بر نرخ پس انداز و تشکیل سرمایه مؤثر بوده و به نوبه خود امکان بحث و بررسی دارند. مبانی نظری در زمینه عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی از طریق فرآیند پس انداز، سرمایه گذاری بر وجود رابطه مثبت بین رشد اقتصادی و توسعه بازارهای مالی تأکید میکنند.

تولید ناخالص ملی

مجموع داراییهای بانک مرکزی ; بخش خصوصی به کل دارایی نظام بانکی ; بخش خصوصی به تولید ناخالص ملی ;”ارتباط بازارهای مالی و رشد اقتصادی”در مورد ایران نیز بررسی های که در سال 1382 پیرامون ارتباط بازارهای مالی و رشد اقتصادی انجام شده است،

نتایج متفاوتی در مقایسه باتجربه جهانی را نشان میدهد. در مطالعات فوق الذکر چهار متغیر نسبت سپرده های غیر دیداری به تولید ناخالص ملی، نسبت دارایی بانکهای تجاری به مجموع دارایی های بانک مرکزی، نسبت اعتبار سیستم بانکی به بخش خصوصی به کل دارایی نظام بانکی و نسبت اعتبارات بانکهای تجاری به بخش خصوصی به تولید ناخالص ملی مد نظر قرارگرفته و اثرات آنها در رشد اقتصادی، رشد انباشت سرمایه سرانه و بهرهوری سرمایه بررسی شده است.

نتایج حاکی از آن بود که به دلیل وجود اثر غالب دولت در اقتصاد و تأثیرگذاری درآمدهای نفتی در کشورهای صادرکننده نفت بر رشد تولید ناخالص ملی، اثرات توسعه بخش پولی در مقایسه با دیگر کشورها )در مطالعه مذکور کشورهای آسیای جنوبی شرقی( بسیار کمرنگ و در مواردی منفی است. به عبارتی رابطه مثبت بین توسعه بخش پولی در کشورهای ایران و سایر کشورهای مشابه و رشد اقتصادی عمال اثبات نشده است. همچنین در ساخت مدل با تأکید بر بخش بازار سرمایه، کوچک بودن اثرگذاری این بخش در بازار مالی )به استثناء روند چند سال اخیر( و فقدان اطلاعات مطلوب سری زمانی در این ارتباط، برارزش مدلی مناسب و قابل اتکا را با کاستی مواجه می سازد.

نتیجه گیری

شرایط خاص بازارهای مالی ایران و ساختار مالی مبتنی بر بانک از یک سو و اقتصاد تک محصولی وابسته به درآمدهای نفتی و حضور دولت در اقتصاد از سوی دیگر باعث شده است که مبانی نظری پازل رشد اقتصادی_ توسعه بازارهای مالی در بخش مالی ایران با اما و اگرهای متعدد روبه رو باشد. با وجود آنکه بسیاری از مطالعات در سطح بین المللی رابطه مثبت بین توسعه بخش مالی و رشد اقتصادی را اثبات میکنند اما، کوچک بودن اثرگذاری بخش بازار سرمایه در بازار مالی و فقدان اطلاعات سری زمانی در این ارتباط، رابطه مثبت بین رشد اقتصادی و توسعه بازارهای مالی در کشور را با شبهه همراه ساخته و امکان بررسی درباره بخش مالی اقتصاد ایران را در بازار پول خلاصه کرده است.

بازار پول

بازار پول، بازاری است که ابزارهایی مالی با سررسید کوتاه مدت یک سال و کمتر در آن مبادله میگردند.

این بازار در حالت کلی دارای ویژگیهای زیر میباشد:

1. سررسید ابزارهای آن کوتاه مدت است؛
2. گردش پول نقدینگی در این بازار سریع است؛
3. درجه نقد شوندگی ابزارهای آن بالا می باشد؛
4. ریسک سوخت اصل سرمایه در آن پایین است؛
5. در این بازار ابزارهای بدهی مانند سپردهها، اسناد خزانه و… که بدون حق مالکیت و حق شریک شدن در داراییهای بنگاه ها می باشند، مبادله میگردند.
6. عمده ترین نهادهای فعال در این بازار بانکها، مؤسسات پسانداز، اتحادیه های اعتباری می باشند که از یک طرف به جذب سپرده ها بدهی های کوتاه مدت و عندالمطالبه( می پردازند و از طرف دیگر می توانند آن سپردهها را هم به شکل وام های کوتاه مدت )بازارپول( و هم به شکل وام های بلندمدت تخصیص بدهند.

بازار سرمایه

بازار سرمایه نیز بازاری است که در آن منابع مالی مورد نیاز بنگاههای اقتصادی در دورههای زمانی بلندمدت بیشتر از یک سال تأمین میگردند.

عمده ترین ویژگی های این بازار موارد زیر می باشند:

1. سررسید ابزارهای رایج در آن بلندمدت می باشد؛
2. درجه نقد شوندگی ابزارهای آن نسبت به بازار پول پایین تر است؛
3. ریسک نرخ بهره و ریسک معاملات و سوخت اصل سرمایه در آن نسبت به بازار پول بالا است؛
4. ابزارهای مورد معامله در آن، هم به صورت بدهی که بدون حق شریک شدن در دارایی بنگاه ها هستند، می باشد و هم به صورت سهام که دارای حق شریک شدن در دارایی های بنگاه است، می باشد؛
5. عمده ترین نهادهای فعال در این بازار بانکهای تخصصی، شرکتهای بیمه، شرکتهای سرمایه گذاری صندوقهای بازنشستگی، مؤسسات پس انداز و سایر مؤسسات واسطه سرمایه گذاری مثل کارگزاریها، بانکهای سرمایه گذاری و معامله گران می باشند لازم به ذکر است بانکهای تخصصی مؤسسات پس انداز جزو مؤسسات بازار پولی نیز محسوب می شوند.در حالت کلی این دو بازار هر کدام نقش جداگانه در اقتصاد دارند، به این صورت که بازار پول به تأمین نقدینگی ها و سرمایه در گردش بنگاههای اقتصادی می پردازند و بازار سرمایه نیز به تأمین منابع سرمایهای ثابت بنگاه ها می پردازد.

مزایای و برتری

برتری بازار پول به بازار سرمایه در اقتصاد ایران یکی از کلیدی ترین مشکلات اقتصاد کشورمان که اکنون به دلیل قدمتش به یک مشکل ساختاری بدل گشته است، بحث تفوق بازار پول بر بازار سرمایه در اقتصاد ایران است. نقش بازار پول و سرمايه در اقتصاد كشور البته تعریف علمی هر کدام از این ساختارها، برای عموم و یا خوانندگانی که چندان با علم اقتصاد آشنا نیستند چندان نتیجه بخش نخواهد بود؛ اما طبعاً اکثریت، با مظاهر هر کدام از این بازارها آشنا هستند و احتمال خود آنها نیز در موقعیت تصمیم گیری برای نگهداری اموال خود در بازارهای مختلف قرارگرفته اند.

تصمیم گیری

به همین دلیل اگر تنها به ذکر مثال هایی از هر کدام از این بازارها بسنده شود احتمال درک بهتری در خصوص چگونگی این چالش به وجود خواهد آمد. موضوع برتری بازار پول بر بازار سرمایه به این معنی است که بازارهایی چون ارز، طلا و سکه، زمین و مسکن و ….معموال جذابیت های بسیار بیشتری داشته تا سرمایه گذاری برای تأسیس یک کارخانه و یا سرمایه گذاریهای از این دست، این موضوع دارای دلایل بسیاری است که از جمله میتوان به نقد شوندگی و سودهای بادآورده در بازار پول از یک طرف و مشکالت بسیار پیچیده بر سر راه تولیدکننده چه پیش از تولید و چه پس از آن اشاره کرد.

معایب و مشکلات 

یکی دیگر از دلایل مشکلات فعلی را می توان در نبود مکانیسم های خاص و متنوع برای جذب اندوخته های کوچک به سمت بازار سرمایه دانست؛ اما بزرگترین عوامل برتری بازار پول بر بازار سرمایه قطعا به دو دلیل بی ثباتی اقتصادی و  تورم باز میگردد.البته این دو موضوع به یک دلیل ریش های بزرگتر مربوط می شوند و آن رشد حجم نقدینگی در بازار پول آن هم به دلیل وابستگی دولت به درآمدهای نفتی است.

این رشد حجم نقدینگی همراه با اجرای سیاستهای پولی غیر حرفهایی نظیر نرخ ذخیره قانونی پایین باعث رشد نقدینگی و تورم میشود و تورم همراه با مدیریت غلط باعث پدیدار شدن بی ثباتی اقتصادی درکل اقتصاد خواهد شد و بدین ترتیب بازار پول جذابی بهای بسیار بیشتری نسبت به بازار سرمایه پیدا میکند.